Αλφάβητος: Η Εικόνα των Γραμμάτων – Alphabet: The Image of Letters

H έκθεση Αλφάβητος: Η Εικόνα των Γραμμάτων του Αλέξανδρου Μαγκανιώτη, που πραγματοποιήθηκε από το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στον εκθεσιακό χώρο του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης από τις 4 Μαρτίου έως τις 2 Μαΐου, 2015.

The exhibition Alphabet: The Image of Letters of Alexandros Maganiotis, organized by State Museum of Contemporary Art and presented at the exhibition space of Thessaloniki Center of Contemporary Art, from March 4 to May 2, 2015.

Το Άλλο Αλφάβητο του Αλέξανδρου Μαγκανιώτη και η περιπλοκότητα της επικοινωνίας
Ιστορικά, τα πρώτα χειρόγραφα βιβλία θεωρούνταν πηγή απόλυτης γνώσης. Η γραφή ως εικονιστική αποτύπωση του λόγου, ανέδειξε καλλιτέχνες που δημιούργησαν θαύματα με τα περίτεχνα ιερογλυφικά, τα αραβουργήματα και τις βυζαντινές μικρογραφίες. Λόγος και Εικόνα γίνονται ένα ενιαίο σύνολο που δύσκολα δίνει απαντήσεις σε βασικά φιλοσοφικά ερωτήματα όπως εάν η ονοματοκρατία αποτελεί την αρχή της νοητικής τάξης ή μήπως, τελικά, τα φαινόμενα απατούν;

Το εικονογραφημένο αλφαβητάρι είναι διαχρονικά από τα πιο αγαπημένα βιβλία της παιδικής ηλικίας.
Αντανακλά την έκπληξη που νιώθει το παιδί, που αφού αναγνωρίζει ήδη την σχέση λέξης και αντικειμένου στον προφορικό λόγο συνειδητοποιεί πλέον πόσο άρρηκτα συνδεδεμένη είναι η γραπτή λέξη με το εικονογραφημένο αντικείμενο, κάτι που για πρώτη φορά τακτοποιεί την σκέψη του, αλλά ταυτόχρονα αρχίζει να προβληματίζει και να θέτει άλλου είδους ερωτήματα σχετικά με την σωστή διατύπωση και την ορθότητα του λόγου. Στο ίδιο πνεύμα, τα εγκυκλοπαιδικά λεξικά με τις περίτεχνες χαραγμένες εικόνες που όφειλαν να αποδώσουν με ακρίβεια τις λεπτομέρειες της ζωής και της φύσης, ενέτειναν το ίδιο συναίσθημα για την άρρηκτη σχέση λόγου και εικόνας στην διαδικασία της γνώσης.

Στα χρόνια του μοντερνισμού το γράμμα και η λέξη εντάσσονται στον ζωγραφικό πίνακα για να διαταράξουν την παγιωμένη αντίληψη ότι η ζωγραφική οφείλει να αντιγράφει την φύση. Οι κυβιστές και οι φουτουριστές χρησιμοποιούν αποσπάσματα γραπτού λόγου ως μέρος της κατακερματισμένης εικόνας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η ενασχόληση μιας ομάδας σοβιετικών καλλιτεχνών με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων οδήγησε στην γέννηση της εννοιολογικής σχολής της Μόσχας που αναζήτησε μέσα από την δύναμη της λέξης μια νέα αφηγηματικότητα που να επεξηγεί την επικοινωνιακή περιπλοκότητα της καθημερινής ζωής σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης. Επιστρέφουμε έτσι στις πρωταρχικές αξίες του εικονογραφημένου αλφάβητου που δίνει το έρεισμα στο μικρό παιδί να ξεκινήσει μια άλλου είδους, πιο περίπλοκη επικοινωνία με τον έξω κόσμο.

Ο Αλέξανδρος Μαγκανιώτης γνωρίζει την δύναμη του καλού σχεδίου. Ο ίδιος εξηγεί την εμμονή του στην εικονογραφημένη λέξη σε κάποια ελαφράς μορφής δυσλεξία που είχε από παιδί. Η άσκηση αυτή, ως μια μορφή πειθαρχίας, μπορεί να οδηγήσει και σε άλλες πιο απροσδόκητες ψυχαναλυτικές ερμηνείες σχετικά με την υποσυνείδητη έκφραση της παιδικότητας από τους ενήλικες. Έτσι, η αναπαράσταση του γράμματος ως αντικειμένου που αποτελεί το κεφάλι ενός ανθρώπινου σώματος αποτελεί μια σουρρεαλιστική εικόνα που αυτοαναιρεί την ίδια την ουσία του αλφαβήτου, δημιουργεί ένα ασταθές έδαφος για την γνώση αυτή καθεαυτή αλλά και για την αντίληψη σχετικά με τη γνώση.

Μαρία Τσαντσάνογλου
Ιστορικός της Τέχνης Διευθύντρια του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

Τα απρόσμενα υβριδικά πορτρέτα του Αλέξανδρου Μαγκανιώτη

Η υβριδικότητα, η παράλογη σύζευξη αντικειμένων σε νέες ανατρεπτικές συνθέσεις που δίνουν μορφή στα όνειρα, την επιθυμία και τις απω-θημένες ενορμήσεις αποτελεί, κατά γενική ομολογία, κατάκτηση του σουρεαλιστικού κινήματος.
Αυτό που δεν έχει γίνει ίσως ευρύτερα γνωστό είναι ότι η σουρεαλιστική φαντασία επιδόθηκε, εκτός των άλλων, και στην ανατρεπτική εικονο-ποίηση των γραμμάτων. Ωστόσο, οι πειραματισμοί των Max Ernst, André Breton και Paul Eluard ανακαλούν τη γοητεία που ασκούσε στο έργο τους ένας Ελβετός καλλιγράφος του 19ου αιώνα, ο Jean Midolle, ο οποίος είχε σχεδιάσει τη δική του εκδοχή της γοτθικής αλφαβήτου ενσωματώνοντας ως δομικά υλικά στις λιθογραφικές αναπαραγωγές των γραμμάτων κορμούς δέντρων, αρχιτεκτονικά μέλη, δαίμονες και αγγέλους. Στο έργο μεταγενέστερων καλλιτεχνών, όπως ο Πολωνός σχεδιαστής Roman Cieslewicz, ή ο Τσέχος ποιητής Jindrich Heisler διαπιστώνουμε μία δημιουργική μετάπλαση της διδαχής του Ernst ως προς τη δυνατότητα των γραμμάτων να μετεξελίσσονται σε παράλογες και γοητευτικές εικαστικές συνθέσεις.

Η παράδοση των περίεργων αντιπαραθέσεων στην εικονογράφηση της αλφαβήτου γνώρισε μια νέα άνθηση στις αρχές
της δεκαετίας του ’90, όταν προωθημένοι σχεδιαστές επιχείρησαν να αποτυπώσουν εικονιστικά τις δικές τους εκδοχές εννοιολογικών υβριδίων, με χαρακτηριστικότερη την περίπτωση του αμερικανού μουσικού, σχεδιαστή και φιλοσόφου Brian Schorn που αντιμετωπίζει τα γράμματα ως οχήματα απεριόριστων εικαστικών δυνατοτήτων «που είμαστε πλέον σε θέση να τα εξερευνήσουμε σαν ζωντανά, οργανικά θαύματα, αφαιρώντας παλιούς ιστούς, εμφυτεύοντας νέα όργανα, ή προσθέτοντας νέα μέλη», όπως εξομολογήθηκε σε ένα γράμμα που έστειλε το 1995 στον σύγχρονο θεωρητικό του γραφιστικού σχεδιασμού, Rick Poynor*.

Η αλφάβητος αποτελεί μέχρι σήμερα μια ανεξάντλητη δεξαμενή δημιουργικής ανάπλασης εικόνων, μια ζωντανή αλυσίδα νέων εννοιολογήσεων και εικονογραφίας για καλλιτέχνες που αφομοίωσαν την κριτική παράδοση του αποδομισμού, αποστρέφονται τις στατικές και μονοδιάστατες ερμηνείες και είναι εξοικειωμένοι με την ιδέα της ενεργητικής νοηματοδότησης, της ρευστής και αυθαίρετης σχέσης ανάμεσα στις λέξεις, τα πράγματα και τις εικόνες.

Μια τέτοια, ενδιαφέρουσα πρόταση είναι η πρόσφατη δουλειά του Αλέξανδρου Μαγκανιώτη στην αλφάβητο, όπου μορφές ζώων σχεδιασμένες με μαρκαδόρο σε ημιδιαφανές χαρτί ξεπροβάλλουν μέσα από ανθρώπινα ρούχα, ή παπούτσια επιχειρώντας να υπερβούν το στόχο της απλής εικονογράφησης
μίας λέξης. Με προθέσεις περισσότερο εμπειρικές, βιωματικές και κοινωνικές, τα γράμματα του Μαγκανιώτη διερευνούν όχι μόνο όνειρα και επιθυμίες αλλά και στερεοτυπικούς ρόλους, ταυτότητες «κοινωνικά ενδύματα».

Ζωόμορφα και συγχρόνως ανθρωπόμορφα πλά-σματα γεννούνται από το δημιουργικό συνταίριασμα εικόνων που συλλαμβάνει ο καλλιτέχνης μέσα
από την διαρκή εντρύφηση στη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την απύθμενη εικονογραφική δεξαμενή του διαδικτύου μετουσιώνοντας τα γράμματα σε απρόσμενα υβριδικά πορτρέτα. Τα γράμματα μετασχηματίζονται σε εικόνες σε μια μετα- σουρεαλιστική αφήγηση που εκκινεί από οικείες διασταυρώσεις ανθρώπων και ζώων στον κόσμο του παραμυθιού για να μας συμφιλιώσει με τους φόβους της παιδικής ηλικίας και να καλωσορίσει τα φαντάσματα της ενήλικης ζωής.

Συραγώ Τσιάρα
Ιστορικός της Τέχνης Διευθύντρια Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης

The Other Alphabet of Alexandros Maganiotis and the complexity of communication

Historically, the first manuscripts were considered to be a source of absolute knowledge. Writing as a depiction of speech revealed artists who created miracles with their ornate hieroglyphics, arabesques and Byzantine miniatures. Word and Image are put together as one unity, which hardly gives answers to basic philosophical questions such as whether nominalism is the beginning of intellectual order or whether, finally, phenomena can be deceptive?

An illustrated alphabet is over time one of the most favourite books of our childhood. It reflects the surprise felt by the child, who already recognizes the relation between word and object in oral speech and now realizes how inseparable the written word from the illustrated object is. This not only restructures his/her thought, but also causes concerns and raises new questions about the correct wording and the accuracy of speech. Similarly, the encyclopaedic dictionaries with their ornate engraved images that were required to deliver the precise details of life and nature, intensified the same feeling about the inextricable linkage between word and image in the process of knowledge.

In the years of modernism, letters and the words became part of the painting aiming to disrupt the established notion that painting should copy nature. Cubists and Futurists used word excerpts as part of a fragmented image. In the early 1970s,
the occupation of a group of Soviet artists with the illustration of children’s books led to the birth of the Moscow School of Conceptualism, a movement in the arts that searched, through the power of the word, a new narrative that would illustrate the communicative complexity of everyday life on a second level of interpretation. We return, thus, to the core values of the illustrated alphabet, which offers to the child the basis to start a more complex communication with the outside world.

Alexandros Maganiotis knows the power of sketch and drawing. He explains his obsession for the illustrated word in some
mild dyslexia he had since childhood. This exercise, as a form of discipline, can lead to other more unexpected psychoanalytic interpretations on the unconscious expression of childishness by the adults. Thus, the representation of the letter as an object that constitutes the head of a human body is a surreal image, which self-negates the very essence of the alphabet and creates an unstable ground not only for the knowledge itself, but also for the perception of knowledge.

Maria Tsantsanoglou
Art Historian Director of the State Museum of Contemporary Art

Shop.

Αλφάβητος: Η Εικόνα των Γραμμάτων – Alphabet: The Image of Letters

Share